نمایش ثروت، بیماری فراگیر دنیای مدرن

نمایش ثروت، بیماری فراگیر دنیای مدرن

استاد حوزه: مسئولین باید با ساده‌زیستی خود الگوی مصرف اسلامی را به مردم معرفی کرده و از اسراف و تبذیر خودداری کنند.

علی خوشخویی، استاد جامعه‌شناسی در گفتگو با خبرنگار سخن شهروند اظهار کرد: در زمانی البته نه چندان دور افراد مرفه جامعه ملاحظات خاصی در روش زندگی خود داشتند و همواره سعی می‌کردند سطح زندگی خود را به سطح اقشار متوسط جامعه نزدیک کنند تا سبب ایجاد آسیب‌های روحی و یأس و ناامیدی در بین افراد محروم جامعه نشوند.

وی ادامه داد: اما به مرور زمان علی‌رغم افزایش امکانات مادی و بالا رفتن سطح رفاه عمومی، این ملاحظات کمرنگ شد تا جایی که برخی از افراد با نما‌یش ثروت خود به دیگران فخر می‌فروشند؛ حال این پرسش مطرح است که دلیل این افسارگسیختگی چیست و چه مسئله‌ای سبب شده که افراد مرفه جامعه در شبکه‌های اجتماعی اقدام به نمایش ثروت خود کنند و چگونه می‌توان این رود را متوقف کرد؟

خوشخویی اذعان کرد: در دهه‌های اخیر متأسفانه با وجود رسانه‌های جمعی پرمخاطب مانند تلویزیون و شبکه‌های اجتماعی، راه فخرفروشی با پوشاک مد روز، خرید خودروهای گران‌قیمت، خانه‌های لوکس و انواع انتخاب‌های دیگر به روی همه گشوده شده است.

وی با تأکید بر اینکه باید دلیل اینکه افراد مرفه جامعه با هروسیله‌ای اقدام به نمایش ثروت خود می‌کنند را به خوبی مورد بررسی و تأمل قرار داد، افزود: جهان به جای ورود به پست‌مدرنیته به سوی دوره‌ای گام برمی‌دارد که در آن پیامدهای مدرنیته به سوی دوره‌ای گام برمی‌دارد که در آن پیامدهای مدرنیته ریشه‌ای‌تر و جهانی‌تر از پیش شده‌ است و تردیدی نیست که دنیای متجدد کنونی به میزان گستردگی فراسوی محیط فعالیت‌های انفرادی در آن امتداد دارد.

این استاد دانشگاه گفت: در حقیقت در دهه اخیر شاهد هستیم که سازه‌های اجتماعی که در بستر هویت معنا پیدا می‌کنند و مانند طبقه نظام تولید از بین رفته و جهت‌گیری نظریه‌های اجتماعی در دهه اخیر به سمت پذیرش اهمیت فزاینده سبک زندگی حوزه مصرف در شکل دادن هویت شخصی و اجتماعی پیش رفته است.

وی عنوان کرد: هویت اجتماعی تعبیری است که فرد از خود در رابطه با دیگران می‌کند و بر اساس عضویت در رده‌ها و گروه‌های گوناگون اجتماعی شکل می‌گیرد لذا ماهیت هویت اجتماعی در سبک زندگی افراد نهفته شده چراکه نشان‌دهنده رفتارها، پوشش، خوراک، اعتقادات و نگرش‌های آن‌ها است.

خوشخویی بیان کرد: بین هویت و سبک زندگی رابطه‌ای تنگاتنگ وجود دارد که امروزه این سبک زندگی با میزان مصرف سنجیده می‌شود؛ مصرف یکی از اصلی‌ترین عناصر اجتماعی است و منظور از مصرف‌گرایی اصالت دادن به مصرف است تا جایی که به یک ارزش تبدیل شود.

وی ادامه داد: تاریخچه مصرف‌گرایی در کشور با به دوران پس از جنگ تحمیلی برمی‌گردد که رفته‌رفته مصرف‌گرایی در کشور ما رواج پیدا کرد؛ سیاست‌های اقتصادی دولت سازندگی سبب تغییر ارزش‌ها و ایجاد نابرابری اجتماعی و در نتیجه گسترش ارزش‌های مادی در جامعه شد و بستری برای نمایش ثروت و تفاخر فراهم آورد.

این استاد دانشگاه ابراز کرد: در حقیقت دولت‌ها نقش کلیدی در شکل‌گیری فرهنگ هر جامعه را دارند وقتی فرهنگ جامعه طوری شکل بگیرد که مصرف زیاد به یک ارزش تبدیل شود، این نوع سبک زندگی مصرف‌گرا معرف هویت و جایگاه آن‌ها خواهد بود.

وی اظهار کرد: بنابراین افراد در چنین شرایطی سعی می‌کنند تا هویتشان را با مصرف زیاد و نمایش آن به دیگران معرفی کنند تا از این طریق تمایز و برتری خود را به دیگر اقشار جامعه نشان دهند اما نهادینه شدن مصرف‌گرایی و به‌تبع آن نمایش ثروت به هر وسیله‌ای چه از طریق شبکه‌های مجازی و چه رسانه ملی برای اقشار پایین‌تر جامعه آسیب‌های فراوانی به دنبال دارد.

وی افزود: بالا بردن سطح نارضایتی افراد، رواج مدگرایی، شکاف طبقاتی، نیاز آفرینی، افزایش ناهنجاری‌های اجتماعی، افزایش افسردگی، خشونت، کم‌رنگ شدن ارزش‌هایی مانند قناعت و زهد از آن جمله است.

خوشخویی گفت: مهم‌ترین پیامد اجتماعی مصرف‌گرایی و نمایش ثروت به وجود آوردن احساس فقر کاذب و نیاز شدید به کالاهای غیرضروری است چراکه وقتی این نیاز کاذب ایجاد شود، افراد همه تلاش خود را به کار می‌گیرند تا به هر وسیله‌ای نیاز خود را برطرف کنند حتی برخی برای رسیدن به خواسته‌های خود به سمت اعمال خلاف قانون می‌روند و در صورت عدم تحقق دچار نارضایتی، یأس و مشکلات روحی خواند شد.

نگاه دین به تفاخر و نمایش ثروت

زهره امینی، استاد حوزه خواهران نیز اذعان کرد: در دین اسلام برخلاف نظریات غربی، مصرف به خودی خود اصالت نداشته و تنها وسیله‌ای است در جهت رسیدن به اهداف غایی خلقت چراکه اسلام همواره بر اعتدال در مصرف، دوری از اسراف و انفاق به دیگران توصیه کرده و از صفات رذیله مانند فخرفروشی به شدت نهی کرده است.

وی افزود: قرآن کریم و احادیث گهربار معصومین علیهم‌السلام رفتارهای نابهنجار مانند تفاخر را ناشی از جهل و عدم اعتقاد قوی به معاد و توحید حقیقی می‌داند در حقیقت ضعف و عدم رشد شخصیتی زمینه‌ساز بروز چنین صفت رذیله‌ای درون فرد می‌شود.

امینی خاطرنشان کرد: در صورتی که افراد به اصول اعتقادی دین اسلام باور قلبی داشته باشند، هویت خود را در ارزش‌های مادی جست‌و‌جو نمی‌کنند و همواره حرکتشان در مسیر رسیدن به کمال واقعی خواهد بود که در چنین شرایطی مجالی برای بروز و ظهور چنین صفاتی در وجود انسان باقی نخواهد ماند.

وی با بیان اینکه آیات و روایات بسیاری در مذمت ثروت‌اندوزی و تفاخر آمده است، گفت: خداوند در قرآن کریم فرموده است: «ان الله لایحب من کان مختالا فخورا؛ به درستی که خدا کسی را که متکبر و فخرفروش است دوست ندارد.»

این استاد حوزه خواهران عنوان کرد: امیرالمؤمنین علیه‌السلام فرموده است: ثروت فراوان دشمن مؤمنان و پیشوای منافقان است؛ بنابراین باید گفت که دین اسلام به تلاش و کوشش برای کسب معاش توصیه کرده و با کسب ثروت مخالف نیست اما به شرطی که اولاً از راه حلال کسب شده باشد و ثانیاً در حد نیاز و به‌طور متعارف از نعمت‌ها و امکانات مادی بهره ببرند و بقیه را به نیازمندان انفاق کنند چراکه خداوند حق فقیران را در اموال ثروتمندان قرار داده است.

وی تأکید کرد: اسلام به شدت به مذمت صفت رذیله تفاخر پرداخته و هیچ فردی حق فخرفروشی و تکبر نسبت به دیگران را ندارد لذا با توجه به آسیب‌های فراوانی که رواج فرهنگ مصرف‌گرایی به دنبال دارد، مردم و مسئولین باید به صورت ریشه‌ای به دنبال حل این معضل باشند.

وی خاطرنشان کرد: درمان صفت رذیله تفاخر فقط با ایمان قلبی به معاد، تفکر در حسابرسی قیامت، قدرت خداوند و پی بردن به ضعف و ناتوانی خود و انفاق به دیگران و در نهایت سبک زندگی اسلامی مسیر می‌شود.

امینی با بیان اینکه ضرورت ساده‌زیستی مسئولین یکی از راهکارهای رفع این معضل است، اظهار کرد: به طور معمول مردم از رفتار، منش و سبک زندگی مسئولین جامعه الگو می‌گیرند امام علی علیه‌السلام می‌فرمایند: مردم بر دین حاکمان خویش‌اند لذا مسئولین باید با ساده‌زیستی خود الگوی مصرف اسلامی را به مردم معرفی کرده و از اسراف و تبذیر خودداری کنند.

وی با اشاره به اینکه نظارت و مبارزه با فساد مالی راهکار دیگر است، گفت: دولت موظف است تا با نظارت دقیق بر اموال صاحبان ثروت از سوء استفاده افراد از منابع عمومی کشور جلوگیری نماید و با ثروت‌های بادآورده‌ای که از منابع نامشروع به دست می‌آید، مبارزه کند.

استاد حوزه خواهران بیان کرد: وضع مالیات بر کالاهای لوکس غیرمتعارف نیز کمک شایانی جهت رفع معضل مصرف‌گرایی است البته باید توجه کرد که اسلام با مصرف در حد اعتدال مخالفتی ندارد تا جایی که ثروت برای فرد تبدیل به ارزش نشود و او را غرق در تجملات نکند.

وی افزود: دولت می‌تواند با وضع مالیات بر مصرف کالاهای لوکس با این فرهنگ مبارزه کند و منابع را به سمت مصرف بهینه هدایت کند.