حقیقت دعا گفت‌و‌گو با محبوب است

حقیقت دعا گفت‌و‌گو با محبوب است

دعا عصاره ایمان است؛ زیرا کسی دست به دعا برمی‌دارد که اعتقاد کامل به خداوند و پروردگاری او داشته باشد و او را شنوا، بینا و دانا به حال خود بداند و توانا به انجام خواسته‌هایش بشناسد.

دعا و نیایش از سوی انسان بیانگر این معناست که درک درستی از خود و توانایی‌ها و نیز محدودیت‌های خویش داشته و از توانایی و عدم محدودیت خداوند آگاه است. این درک درست انسان از خود موجب ارتباط راستین میان انسان و خدا می‌شود و آدمی را به سوی خود می‌کشاند.

اینکه انسان درک کند که در اوج دارایی، در اوج ناداری و فقر است، عین خودشناسی و خداشناسی است. خداوند بارها در آیات قرآنی به انسان هشدار می‌دهد که نسبت به حقیقت خود و خدا علم و آگاهی درست و راستینی داشته باشد و با تفکر در آفاق و انفس یعنی خود و محیط بیرونی نسبت به فقر و نیاز ذاتی و غنای ذاتی خداوند آگاهی یافته و در مسیر تحول‌های کمالی، از خداوند در همه چیز کمک و یاری بخواهد.

انسان می‌بایست به مقام اضطرار برسد و درک کند که ضرورت وجودی او، موجب می‌شود تا به خداوند توجه و تکیه کند و همه چیزش را از خدا بخواهد. این‌گونه است که خداوند به مضطرین پاسخ می‌دهد و دعاهای آنان مستجاب می‌شود؛ چنان‌که خداوند در آیاتی از جمله آیه 62 سوره نمل به این مسئله اشاره دارد.

انسان از آنجایی که فقر ذاتی دارد و همه هستی و وجودش همانند دیگر موجودات و آفریده‌های هستی، بسته به وجود خداست، نیازمند آن است که همواره از خداوند بخواهد تا بقا و برقرار باشد و از مواهب رحمت او بهره‌مند گردد.

البته هر انسانی دو دسته خواسته دارد که برخی از آن‌ها به‌عنوان خواسته‌های ذاتی است. خداوند همواره به این پرسش‌های ذات پاسخ می‌دهد. دسته دوم خواسته‌هایی است که در قالب دعا و مناجات مطرح می‌شود. این دسته از خواسته‌ها ممکن است به طور مستقیم پاسخ داده نشود و یا با تأخیر مواجه شود و یا اصلاً به آن‌ها پاسخ داده نشود، ولی همین نیایش‌ها خود از ارزش‌ بسیاری برخوردار است.

انسان‌ها به سبب همان فقر ذاتی می‌بایست همواره همه چیز خود را از خدا بخواهند. از این رو در روایات آمده حتی نمک غذای خود را از خدا بخواهید. در صفحه 872 از مجلد دوم میزان‌الحکمه این روایت آمده که حتی بند کفشتان هم پاره شد آن را از خدا بخواهید.

در گذشته انسان‌ها به سبب اعتقاد و باور قوی که داشتند همه چیزشان را از خدا می‌خواستند و خداوند نیز به آنان پاسخ مثبت می‌داد. از نظر آموزه‌های اسلامی و قرآنی حتی تأثیر دارو و شفای بیمار به دست خداوند است. از این رو آنان دستان پزشک و تأثیر دارو را در درمان تنها به‌عنوان سبب واسطه‌ای می‌شناختند و خداوند را به‌عنوان مسبب‌الاسباب، شافی واقعی می‌دانستند لذا همواره به دعا و نیایش در کنار دارو و درمان می‌پرداختند و دارو و درمان و پزشک حاذق و توانا، ایشان را از خداوند غافل نمی‌کرد زیرا هر چیزی که انسان را به خود مشغول و از خداوند غافل سازد، تأثیر منفی در زندگی بشر می‌گذارد و همان چیزی که دارو و درمانگر است تبدیل به بلا و بیماری می‌شود.

نکته حائز اهمیت این است که انسان باید با کوله‌بار خالی از کینه، نفرت، دروغ و ... با خدای خود نیایش کند و باید خالی به سوی او رفت تا بتوان با دستانی پر بازگشت.

باید از بسیاری از دل‌بستگی‌ها دل کند همان‌گونه که ابراهیم از فرزندش گذشت و به مقام خیلی اللهی رسید لذا باید از غیر الله کنده شد تا به معبود نزدیک شویم.

دعای عرفه یکی از دعاهای معروف و گران‌بهاست این دعا که از امام حسین علیه‌السلام برای ما به یادگار مانده سرشار از درون‌مایه‌های اخلاقی و نکته‌های تربیتی است؛ در واقع سیدالشهدا علیه‌السلام در ساختار دعای عرفه، بسیاری از آموزه‌هایی اخلاقی و تربیتی را نیز آموزش داده است.

این آموزه‌ها که به شکل درخواست آن حضرت از خداوند و به صورت نجوا و نیایش با پروردگار بازتاب داده شده به صورت غیر مستقیم شخص دعا خوان را به آراسته شدن به این خلق و خواهی زیبا فرا می‌خواند و در او این رغبت را بر می‌انگیزد که وی چون امام به این اخلاق کریمانه دست یابد و زمینه‌هایی تعالی روحی را در خویش فراهم آورد.

در دعای عرفه تنها با درخواست‌های گوناگون شخص دعا کننده از خداوند روبه‌رو نیستیم بلکه افزون بر آن با بخش‌هایی روبه‌رو هستیم که در آن فقط نجوا، معاشقه و ستایش از محبوب دیده می‌شود.

از چنین بخش‌هایی از دعای عرفه می‌آموزیم که حقیقت دعا تنها در درخواست از خداوند خلاصه نمی‌شود بلکه صرف گفت‌وگو با محبوب آن هم از سوی بنده‌ای نیازمند می‌تواند بسیار گوارا و شیرین باشد و انسان را لبریز از شادابی روحی و سرشار از آرامش قلبی کند.